اماره در اصول چیست؟

اقسام حکم:

1-واقعى: حکمی که در موضوعش شک به حکم شرعى سابق اخذ نشده است.

2-ظاهرى: حکمی که در موضوعش شک به حکم شرعى سابق اخذ شده‏است مثل اصالة الحل و امر به تصدیق ثقه.

اقسام حکم ظاهرى:

1-امارات: ملاک تام جعل در این نوع حکم ظاهرى فقط جهت کاشفیت دلیل است. مثل حکم ظاهرى به وجوب تصدیق خبر ثقه.

2-اصول: کاشفیت از واقع در آنهاملاک نمى‏باشد.

توضیح:

حکم ظاهرى که براى احراز واقع جعل شده باید با یک طریق ظنى که داراى درجه‏اى از کاشفیت از حکم شرعى است و با هدف رسیدن به واقع تعیین شود. این طریق، «اماره‏» نام دارد و به حکم ظاهرى که به این طریق اعتبار می دهد «حجت» گفته مى‏شود، مثل حکم حجیت‏خبر ثقه.

اقسام اصول:

1-محرزه: اصولى هستند که در آنها کشف از واقع هم در آنها مورد نظر و توجه قرار دارد؛ اگرچه کاشفیت، ملاک اعتبار آنها نیست، مثل قاعدة فراغ که شارع در حکمش به صحت عمل مفروغ عنه، رسیدن به واقع را مورد توجه قرار داده است ولى این کشف ملاک تام براى حکم شارع نیست.

2-غیر محرزه: اصولى که در آنها کشف از واقع به هیچ وجه مورد نظر نمى‏باشد، مثل اصالة الحل که تنها شک در حلیت و اباحه در او مورد توجه است.

اماره:

( طریق مفید ظنّ نوعى نسبت به حکم واقعى )

 امارات ، جمع اماره و در لغت ، به معناى علامت و نشانه است ، و در اصطلاح ، به معناى طریقى ظنى است که ظن به حکم واقعى را افاده مى نماید ، مانند : خبر واحد .

 این تعریف ، شامل اماره معتبر (مانند : خبر واحد ثقه ) و اماره غیر معتبر  ( مانند : قیاس ) مى گردد ، اما کاربرد رایج اماره در کلمات اصولیون در اماره معتبر است و آن به معناى طریقى ظنى است که کاشفیت از واقع دارد و شارع آن را براى کشف حکم واقعى اعتبار نموده است ( یعنى مؤداى آن را در حق مکلفى که جهل به حکم واقعى دارد ، منجز کرده است ) .

 توضیح:

از سوى شارع راه هایى براى رفع جهل و تعیین تکلیف واقعى جاهل به واقع مقرر گردیده است که یکى از آنها ، امارات ظنى است که به علت این که سبب ایجاد ظن نوعى نسبت به حکم واقعى مى گردد ، داراى کشف ناقص از واقع می باشد ( بر خلاف قطع که کشف تام دارد ) ، و شارع به منظور تسهیل بر بندگان ، از روی تعبد، کشف آنها را تام محسوب نموده و احتمال خطاى آن از حکم واقعى را نادیده انگاشته است .

 بنا بر این ، امارات، به ادله ظنى اى گفته مى شود که شارع به دلیل کاشفیت نوعى آنها از واقع ، آنها را در حق کسانى که علم به واقع ندارند ، حجت قرار داده است . نزد مشهور اصولیون ، " اماره " مترادف " دلیل " و در مقابل " اصل عملى " به کار مى رود و به آن " دلیل اجتهادى " نیز گفته مى شود .

نکته :

  در کتاب هاى اصولى ، اماره در معناى دیگرى هم به کار مى رود و آن  نفس ظن حاصل از کاربرد اماره است ، مانند : ظن حاصل از خبر واحد .

 این کاربرد دوم مسامحى بوده و به سبب وجود علاقه سببیت و مسببیت است ، به این خاطر که اماره ، سبب حصول ظن می باشد .

 منابع :

ناصر مکارم شیرازی ، انوار الاصول جلد2 ، ص 295

محمد فاضل لنکرانی ، ایضاح الکفایه ،جلد4 ،ص 156

محمد رضا مظفر ، اصول فقه ،جلد2،ص 18

آخوند خراسانی ، کفایه الاصول ص 303

تهیه و فرآوری : جواد دلاوری ، گروه حوزه علمیه تبیان

 منبع:

تبیان